مروری بر خدمات آذریزبانها به زبان فارسی
تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۵۸۹۹۵
رهبر معظم انقلاب در بازدید روز گذشته از نمایشگاه کتاب تهران، ضمن بازدید از غرفه انتشارات سخن، درباره مجموعه «فرهنگ سخن»، به قلم دکتر حسن انوری، فرمودند که بهترین آثار در اهمیت زبان فارسی را ترکهای ما نوشتند، این هم یکی از آنهاست.
خدمات فرزند خلف دهخدا به زبان فارسی
«فرهنگ بزرگ سخن» که برای اولینبار در سال ۸۱ در هشت جلد منتشر شد، زیر نظر استاد حسن انوری و با همراهی ۴۶ مؤلف و ۲۱ ویراستار تدوین شده و دربردارنده واژگان قدیمی و واژگان روز زبان فارسی است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
فرهنگ بزرگ سخن دارای ۷۵ هزار سرواژه اصلی، ۴۵ هزار سرواژه فرعی، ۱۶ هزار شاهد مستند، هزار مثال و هزار و ۵۰۰ تصویر است. پیش از این نیز ذیلی بر این اثر ارزشمند نوشته شده و در سال ۹۰ منتشر شده بود که این ذیل مشتمل بر واژههایی است که از قلم افتاده یا تازه یافته شدهاند، همچنین برخی از مصوّبات اخیر فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در بردارد که به حوزه عمومی زبان تعلّق دارد یا به آن نزدیک است. همچنین مشتمل است بر تصحیح غلطهای چاپی و غیرچاپی و اشتباه در ارجاعات که در هشت جلد روی داده و نیز برخی شواهد جدید بر مدخلهایی که شاهد کم داشته یا شاهد نداشتهاند.
تازهترین، معتبرترین و بهترین فرهنگ زبان فارسی
پس از انتشار مجموعه هشت جلدی «فرهنگ سخن» به کوشش نشر سخن، ۱۷ عنوان از مجموعه فرهنگهای سخن منتشر شده که عمدتاً براساس مخاطب و دغدغههای آنها در نظر گرفته شدهاند. از جمله این موارد میتوان به فرهنگ دانشآموز، فرهنگ نام، فرهنگ امثال، فرهنگ کنایات و... اشاره کرد. در مقدمه ناشر بر این فرهنگ تأکید شده که در محتوای فرهنگها تجدید نظر میشود و مایه علمی آنها به طور مستمر بررسی خواهد شد. در پروژهای جدید قرار است ذیل دیگری بر این فرهنگ منتشر شود که این ذیل شامل واژههای جدید و فوت شده از فرهنگ سخن خواهد بود.
اما خدمات استاد انوری به زبان فارسی محدود در «فرهنگ سخن» نیست؛ او را که فرزند دهخدا و معین مینامند، قریب به ۶۰ سال در مؤسسه لغتنامه دهخدا با همراهی هیئت تألیف، اقدام به تدوین «لغتنامۀ بزرگ فارسی» کرد؛ پروژهای که از دوران مدیریت زندهیاد دکتر شهیدی و با همراهی دکتر دبیرسیاقی آغاز شد.
روایتی از سرنوشت غمانگیز یک طرح ملی
طرح «لغتنامه بزرگ فارسی» که در راستای وصیت علامه دهخدا آغاز شد، در ابتدا قرار بود در سه نوع بزرگ، متوسط و کوچک تدوین شود که البته پس از مدتی، چاپ لغتنامههای متوسط و کوچک پس از یکی دو جلد متوقف شد و تنها لغت نامۀ بزرگ فارسی ادامه یافت. «لغتنامه بزرگ فارسی» تفاوتهایی با لغتنامه دهخدا دارد؛ از این منظر که فرهنگی تاریخی است و شواهد این فرهنگ از قدیم به جدید مرتب شده و سیر تحول معنایی واژه را نشان میدهد. از سوی دیگر، منابع به کار رفته در تدوین لغتنامه بزرگ فارسی بیش از دهخداست و تاکنون بیش از هزار منبع قدیم و جدید برای تدوین آن استفاده شده است.
کار تدوین «لغتنامه بزرگ فارسی» سال گذشته به دلیل خداحافظی اجباری دکتر انوری و پس از آن هیئت تألیف، عملاً متوقف شد. ماجرایی که دکتر انوری خود در کتاب «اراده، پشتکار، عشق» که به تازگی از نشر آیدین منتشر شده، توضیح داده است؛ بخشی از کتاب که از آن میتوان با عنوان روایتی از سرنوشت غمانگیز یک طرح ملی یاد کرد. مؤلف در این کتاب ضمن اشاره به اعمال تغییرات پس از مدیریت جدید و تأثیرات آن بر کار مؤسسه لغتنامه دهخدا مینویسد:
فضای آرام لغتنامه شد فضایی ناآرام و تحمل ناپذیر، لااقل برای من، که از ۶۰ سال پیش پییوسته در آرامش کار کرده بودم. در آستانه ۹۰ سالگی در فضای جدید و با آدمهای جدید کار کردن برایم ناگوار بود. از این رو لغتنامه را ترک کردم. فردای آن روز همه مؤلفان نیز جز یک تن لغتنامه را ترک کرده بودند.
من یکی از سه عضو زنده لغتنامه دهخدا و لغتنامه بزرگ فارسی هستم که بیشترین وقت را در تألیف گذراندهایم. آن دو تن دیگر استاد رسول شایسته و دکتر نجفی اسداللهی هستند. من از قِبَل کار در لغتنامه و اندوختن تجربیات در فرهنگنویسی توانستهام (به قول استاد احمد سمیعی) «تازهترین، معتبرترین و بهترین فرهنگ زبان فارسی» را پدید آورم. از این رو، بنا به تجربیات و از روی آگاهی، به دانشگاه تهران پیشنهاد میکنم: آگاهترین و مبرزترین استادان ادبیات و زبانشناسی را در سازمان لغتنامه به کار گمارد که شایستگی آن را داشته باشند که بتوانند لغتنامه دهخدا را به بهترین وجهی ویرایش کنند و نیز سازمان لغتنامه را از جهات گوناگون تقویت و مجهر کند که بتوانند فرهنگهای جدیدی (کوچک و بزرگ) که لازمه این روزگار است، پدید آورند....
اما دکتر حسن انوری تنها آذریزبانی نیستند که همه هم و غمّ خود را مصروف زبان فارسی و پاسداری از آن کردهاند. لااقل در تاریخ معاصر میتوان از چهرههای تأثیرگذار بسیاری نام برد که پاسداری و گسترش زبان فارسی را وظیفه خود دانسته و به آن بالیدهاند. ژاله آموزگار، پژوهشگر فرهنگ و زبانهای باستانی، از جمله این شخصیتهای تأثیرگذار است. او که در حوزههای مختلف ترجمه و تألیف در حوزه زبانهای باستانی فعالیت میکند، متولد شهرستان خوی است.
آموزگار پیش از این در ویدئویی که بازتاب بسیاری در فضای مجازی داشت، گفته بود: با اینکه آذربایجانی هستم، خیلی غیرت زبان فارسی دارم؛ چون این پیوندی است که ما را به هم وصل میکند.
او با تأکید بر اینکه من هم غیرت زبان فارسی را شدیداً دارم و هم غیرت ایران را، اضافه کرد: خدا هر دو اینها را حفظ کند. با اینکه آذربایجانی هستم، خیلی غیرت زبان فارسی دارم؛ چون این پیوندی است که ما را به هم وصل میکند. خیلی خوب ترکی صحبت میکنم، از ادبیات و آهنگ ترکی لذت میبرم، اما همیشه اعتقاد دارم که یک چیز همه ما را به هم وصل میکند و آن «زبان فارسی» است.
چرا میگویند «زبان شیرین فارسی»؟
به گفته آموزگار؛ با زبان فارسی، فردوسی، نظامی، حافظ، صائب و ... برای همه ما است و این است که تاریخ ما را یکی و به هم وصل میکند. همیشه شناخت علاقه ایجاد میکند. باید تاریخ ایران را بدون تعصب یاد بگیرید؛ آن وقت به آن علاقهمند خواهید شد. آنهایی که سنگ غیر زبان فارسی را به سینه میزنند، زبان فارسی را نمیشناسند. کار نکردند، نخواندند. زبان فارسی زبان شیرینی است. بیخود نمیگویند زبان شیرین فارسی، خوشآهنگ است. از نظر علم زبانشناسی، زبانی آهنگین است و صداهایش گوشخراش نیست؛ از این جهت شما این زبان را انگلیسی و آلمانی مقایسه کنید.
درباره مردی که نامش با «حافظ» گره خورد
فعالیت آذریزبانها تنها در حوزه تحقیق و پژوهش درباره زبان فارسی خلاصه نمیشود. در دهههای گذشته خدمات آذریزبانها به زبان فارسی را میتوان در حوزههای دیگری، چون تصحیح متون، پژوهش در حوزه متون کلاسیک و ... نیز بررسی کرد و قابل تأمل قرار داد. زندهیاد منوچهر مرتضوی، استاد دانشگاه تبریز و مؤلف کتاب «مکتب حافظ» از جمله این شخصیتهاست.
«مکتب حافظ» به توصیف بهاءالدین خرمشاهی، حافظپژوه نامآشنا، در کنار «حافظ شیرینسخن» معین و «تاریخ عصر حافظ» اثر شادروان غنی از جمله سه اثر ماندگار در حوزه حافظپژوهی است که هر محقق و جستوجوگری در این حوزه، بینیاز از مراجعه به این کتاب نیست. به گفته کارشناسان، بسیاری از بدیهیات دیوان حافظ و اندیشههای او، نتیجه سالها مطالعات زندهیاد مرتضوی است که حاصل و چکیده آن در «مکتب حافظ» ذکر شده است.
از دیگر آذریزبانهایی که حیات خود را صرف زبان فارسی کردند، میتوان به زندهیاد سلیم نیساری اشاره کرد؛ مردی که از جمله پایهگذاران شیوه آموزش زبان فارسی به ویژه به غیر فارسیزبانان بود. دکتر مهدی محقق درباره خدمات زندهیاد نیساری به زبان فارسی میگوید: در سالهای آغازین دهه ۱۳۳۰ که من دانشجوی دوره لیسانس دانشکده زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه بودم، با برخی از دانشجویان دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی که از تبریز بودند از جمله دکتر منوچهر مرتضوی و دکتر سلیم نیساری آشنا شدم. دکتر نیساری در آن وقتها مدیر کل وزارت فرهنگ هم بود که معمولاً در کتابخانه طهوری همدیگر را میدیدیم. بعدها ارتباط ما بیشتر شد و همواره ایشان در برخوردها از سکون و آرامش و ادب ویژهای برخوردار بود.
وی ادامه میدهد: پس از انقلاب، ارتباط ما زیاد شد؛ چه آنکه هر دو هفته یکبار او را در فرهنگستان زبان و ادب فارسی ملاقات میکردم و از ملاحظات خاصی که درباره حافظ داشت، برخوردار میشدم. او با فروتنی ویژه خود عبارات عربی دیوان حافظ را نزد من میآورد و با کمک یکدگیر به برخی از مشکلات میپرداختیم. نکته جالبی که از کوششهای سالیان دراز از زندگی علمی دکتر نیساری بر میآید اینکه این استاد هرچند در محیط غیرزبان فارسی زاده و پرورش یافته، چگونه همت خود را در هشت دهه از زندگی پربار خود به ترویج و نشر زبان و ادبیات و خط فارسی پرداخته و ملت ایران را از علم سرشار خود بهرهمند کرده است.
«ایران»؛ وطن دل شهریار
در میان صدها آذریزبانی که در دوره معاصر «فارسی» را، چون جان دوست میداشتند، یکی از چهرههای شناخته شده و تأثیرگذار، شهریار است. او که به گفته فرزندش، ایران را وطن دل خود میدانست، بر حفظ زبان فارسی تأکید داشت.
هادی بهجت تبریزی، فرزند شهریار، در گفتوگویی با تسنیم، درباره این علاقه پدرش گفته بود: شهریار هم در شعر فارسی و هم در شعر آذری حرف برای گفتن داشت. این امر تنها به توانایی او در سخنوری بازنمیگشت. بخشی از این توانایی به بهره بردن و مطالعه او از آثار بزرگان و کتابهای دیگر شاعران و نویسندگان بازمیگردد. شهریار علاقه بسیاری به سرودن شعر ترکی بعد از منظومه «حیدربابا سلام» داشت. در این قبیل شعرها هم توانا بود، اما همیشه میگفت باید اصالت زبان فارسی را حفظ کرد. او خودش را شاگرد مکتب حافظ میدانست و معتقد بود که مانند کودکی درسآموز از «گلستان» سعدی بهره برده است، اما نگاهی فراتر به شعر و زبان داشت.
در کنار تمام نامهایی که از آنها یاد شد، قطعاً میتوان نامهای بسیاری دیگر را نیز برشمرد که با وجود اینکه زبان مادریشان فارسی نبود، اما خدمات ارزنده و غیر قابل انکاری به زبان فارسی کردند؛ زبانی که میراث رودکی و فردوسی است، امروزه حیات، پویایی و بالندگی خود را وامدار چنین افرادی است که بیچشمداشت در پاسداری آن کوشیده اند.
نمنبع: تسنیم
باشگاه خبرنگاران جوان وبگردی وبگردیمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: زبان فارسی حافظ لغت نامه بزرگ فارسی هم وصل لغت نامه دهخدا زبان فارسی زبان فارسی آذری زبان ها مکتب حافظ فرهنگ سخن زنده یاد منتشر شد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۵۸۹۹۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (7 اردیبهشت)
صنما با غم عشق تو چه تدبیر کنم
تا به کی در غم تو ناله شبگیر کنم
دل دیوانه از آن شد که نصیحت شنود
مگرش هم ز سر زلف تو زنجیر کنم
آن چه در مدت هجر تو کشیدم هیهات
در یکی نامه محال است که تحریر کنم
با سر زلف تو مجموع پریشانی خود
کو مجالی که سراسر همه تقریر کنم
آن زمان کآرزوی دیدن جانم باشد
در نظر نقش رخ خوب تو تصویر کنم
گر بدانم که وصال تو بدین دست دهد
دین و دل را همه دربازم و توفیر کنم
دور شو از برم ای واعظ و بیهوده مگوی
من نه آنم که دگر گوش به تزویر کنم
نیست امید صلاحی ز فساد حافظ
چون که تقدیر چنین است چه تدبیر کنم
تاکنون رنج و درد زیادی را تحمل کرده اید، در برابر سختی های آینده همچنان صبور بوده و از یاس و ناامیدی برحذر باشید. به تلاش خود ادامه دهید و در مقابل فریب و دورویی افراد بدخواه شکیبایی به خرج داده و نهراسید.
برای رسیدن به نیت دل باید اختیار زندگی خود را به دست بگیرید و از بی خیالی دوری کنید تا سرنوشت خود را بسازید. هرآنچه بکارید همان را درو خواهید کرد.
زندگی نامه حافظحافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و بههمراه مادرش زندگی سختی را سپری میکرد. گفته میشود او در اوقات فراغت خود به مکتبخانهای که نزدیک نانوایی بود میرفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت میکرد و نیززمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا میپرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.
این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را بهطور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی شرکت میکرد و به همین خاطر به اکثر دانشهای زمان خود مسلط بود.
حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش میکرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردمفریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار بهویژه غزلیات بسیار زیبا و معنیداری سروده است که نیزاکنون پس از گذشت قرنها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامشبخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات میشود.
حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیدهاند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را بهدلیل شیرین زبانی معشوقهاش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقهاش، ۴۰ شبانه روز را بهطور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زندهداری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو میکنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمهکاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.
در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار میشود.
آثار حافظ
دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی بهطور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود میپرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابلتوجه و تاملبرانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبانهای دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزلسرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیتهای او بسیار درخشان و تماشایی است.
شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهمترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن میخواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن میکند؛ بهگونهای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شدهاند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفتهها به کمک زبان طنز بیان شود.
کانال عصر ایران در تلگرام